Lễ hội đền Đồng Cổ là sự kiện văn hóa độc đáo, có lịch sử hàng nghìn năm, gắn với di tích quốc gia Đền Đồng Cổ, ở làng Đan Nê, xã Yên Thọ, huyện Yên Định. Với những giá trị to lớn về văn hoá, lịch sử, mới đây, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã công nhận lễ hội Đền Đồng Cổ là di sản phi vật thể quốc gia. Đây là cơ sở quan trọng để huyện Yên Định tiếp tục quan tâm giữ gìn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
Lễ hội Đền Đồng Cổ được tổ chức từ ngày 13 đến ngày 15/3 âm lịch hàng năm, tưởng nhớ công lao của Thần Đồng Cổ đã có công giúp nhiều đời vua và Nhân dân đánh thắng giặc ngoại xâm và diệt trừ phản loạn. Từ thời Hùng Vương đến Tiền Lê, Lý, Trần - Hồ, Hậu Lê, thần Đồng Cổ nhiều lần hiển linh báo mộng, phò vua giúp nước, dẹp giặc ngoại xâm. Đặc biệt, vào thời nhà Lý, thần Đồng Cổ đã hai lần giúp vua, cứu nước. Khi đức Lý Thái Tông lên ngôi (năm 1028) đã phong tước vương cho Thần Đồng Cổ. Về sau, vua Lý cho rước linh vị thần Đồng Cổ ra kinh đô Thăng Long. Việc thờ Thần Đồng Cổ trở thành quốc lễ của triều Lý nói riêng và các vương triều phong kiến trong lịch sử Việt Nam nói chung.
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, đền Đồng Cổ và lễ hội đền Đồng Cổ vẫn luôn được gìn giữ, trở thành minh chứng cho sự tồn tại của nền văn minh Văn Lang - Âu Lạc trên mảnh đất xứ Thanh. Năm 2001, đền Đồng Cổ được công nhận Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia, trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân nơi đây.
Truyền thuyết về đền Đồng Cổ cho hay, thôn Khả Lao-Đan Nê ở xã Yên Thọ, huyện Yên Định hình thành vào khoảng thời Hùng Vương thứ nhất và theo “Đại nam nhất thống chí”, miếu Đồng Cổ có từ năm 2569 trước Công nguyên. Tương truyền vua Hùng thứ nhất trên đường dẫn quân đi chinh phạt giặc Hồ Tôn đã lưu lại chân núi Khả Lao thôn, được thần miếu báo mộng sử dụng dùi, trống đồng sẽ có thêm sinh lực. Vua làm theo và tiếng trống đồng đã khích lệ quân sĩ dũng cảm, bản lĩnh xung trận; còn âm thanh của trống vang xa khiến quân giặc hồn xiêu, phách lạc. Thắng trận trở về, vua Hùng lễ tạ, ban phong thần miếu Khả Lao thôn là Đồng Cổ đại vương (tức thần Trống Đồng).
Thanh Hóa được xác định là khu vực trung tâm của nền văn hóa Đông Sơn từ thuở vua Hùng dựng nước và tín ngưỡng thờ thần Trống Đồng hiện tồn tại duy nhất ở đền Đồng Cổ, xã Yên Thọ, huyện Yên Định. Qua vòm cổng cuốn bằng đá dẫn lối vào đền Đồng Cổ nằm trong thung lũng núi Tam Thai, làng Đan Nê, thủ từ Trịnh Trọng Tấn cho hay: Thần Đồng Cổ được thờ vọng tại một số ngôi đền lớn ở Hà Nội nhưng đền Đồng Cổ ở làng Đan Nê được xác định là nơi thờ chính.
Lịch sử Đảng bộ xã Yên Thọ ghi: Theo thần phả đền Đồng Cổ ở làng Nguyên Xá-Từ Liêm (Hà Nội), vào những năm 40, nhân dân Khả Lao thôn tham gia cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng đã rước theo bài vị, chân hương từ miếu Đồng Cổ ở Khả Lao ra thờ thần ở làng Nguyên Xá. Bản dịch “Linh tích núi Tam Thai” của Nguyễn Dật Sảng thông tin thêm: Lý Phật Mã cho rước, lập đền thờ thần Đồng Cổ ở Thăng Long, khai lập nên Hội thề Trung Hiếu được tổ chức thường niên dưới các triều đại phong kiến tập quyền.
Linh ứng, đồng hành cùng vua, chúa, thái tử, tướng lĩnh trong chống giặc ngoại xâm, giữ yên bờ cõi, thần Đồng Cổ được ban nhiều sắc phong qua các triều đại phong kiến Việt Nam. Việc thờ phụng, suy tôn thần Đồng Cổ trường tồn, hiển linh và những sự tích lưu truyền về khu vực núi và đền Đồng Cổ góp phần làm sáng rõ hơn sự phát triển của lịch sử Việt Nam, từ thời Tiền-Sơ sử đến các sự kiện được biên niên trong chính sử các triều đại phong kiến tập quyền.
Người dân Đan Nê truyền dạy cho các thế hệ việc bài trí, sắp đặt các mâm lễ vật để cúng tế cùng nghi thức: Lễ cáo, rước nước, mộc dục, rước kiệu thần Đồng Cổ về đình Phúc khai hội cầu phúc trước một ngày, rồi rước thần về đền Đồng Cổ tổ chức đại tế, khai hội. Ngoài thực hành nghi lễ theo phong tục cổ truyền, phần hội đền Đồng Cổ thường diễn ra sôi nổi, kéo dài cùng các trò chơi dân gian như kéo co, chơi cờ người, bịt mắt bắt vịt, đua thuyền trên hồ...
Lễ hội đền Đồng Cổ mang ý nghĩa cầu mùa, cầu cho quốc thái, dân an; tập hợp, thu hút người dân tham gia các hoạt động vui tươi, lành mạnh, bổ ích, đậm đà bản sắc dân tộc. Linh tích về thần Đồng Cổ là chứng tích lịch sử từ thời Hùng Vương kéo dài qua các triều đại phong kiến và lễ hội cố kết cộng đồng, tôn vinh đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, trao truyền thuần phong, mỹ tục, đề cao lối sống gần gũi thiên thiên, thân thiện môi trường. Trưởng làng Đan Nê Lê Trương Vân cho biết: Người dân trong làng là chủ thể quản lý, điều hành, thực hành nghi lễ, diễn trình Lễ hội đền Đồng Cổ; được thụ hưởng, tham gia sáng tạo văn hóa. Cộng đồng bảo lưu, trao truyền tri thức bản địa, các trò chơi, trò diễn dân gian.
Đền Đồng Cổ gần các điểm đến: Khu lưu niệm Bác Hồ về thăm hợp tác xã Yên Trường năm 1961, Làng du lịch Yên Trung, Di sản văn hóa thế giới Thành nhà Hồ, gắn kết với di tích khảo cổ học ở núi Quân Yên, núi Nuông, huyện Yên Định, núi Đọ ở thành phố Thanh Hóa cho nên có tiềm năng để phát triển du lịch, kết nối làm lan tỏa, phát huy giá trị di sản.
Những năm qua, huyện Yên Định đã triển khai nhiều giải pháp thiết thực, hiệu quả nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích, phối hợp với các nhà nghiên cứu, cơ quan chuyên môn sưu tầm, phục dựng các nghi thức, hoạt động của lễ hội gắn với phát triển du lịch.